‘Rotterdamse formule’ kan Jetten helpen tegen polarisatie (HP/DeTijd)
- Kemal Rijken
- 31 okt
- 4 minuten om te lezen
Toverformules de in politiek, waarin het onmogelijke mogelijk gemaakt wordt, bestaan. Neem Rotterdam, waar een coalitie van uitersten regeert. Als Rob Jetten het echt anders wil doen, moet hij naar de Maasstad kijken, stelt Kemal Rijken. In zijn boek ‘Verbind en Heers, hoe Nederland kan ontsnappen aan polarisatie’ is die gemeente een voorbeeld.
Kemal Rijken
De Leidse club Nobel was op woensdag afgeladen met D66’ers die er waren voor hun verkiezingsavond. Met partijleider Rob Jetten sloten ze hun Amerikaans voelende campagne af, met vlagvertoon – rood-wit-blauw en EU – en elektronische Hollandse hoempapamuziek. In polonaise gingen leden de zaal door. De tijden van jazzmuziek in Hotel Krasnapolsky op de D66-verkiezingsavond liggen ver achter ons. Het kan verkeren.
Na de eerste uitslagen tekenden zich twee mogelijke regeringscoalities af: ‘door het midden’ – D66 met VVD, CDA en GrL-PvdA – en ‘over rechts’ – D66 met VVD, CDA, JA21 en wie weet nog een kleine partij als de BBB of ChristenUnie. Ik ging de zaal in en vroeg leden wat ze van ‘over rechts’ zouden vinden. Het leverde afkeurende, teleurgestelde en nietszeggende reacties op; sommigen keken als een konijn in de koplampen, anderen moesten even slikken.
Dat formeren lastig gaat worden, weet iedereen, want zowel een ‘midden’ als ‘rechtse’ formule leveren lastig te overbruggen verschillen op. Op onderwerpen als migratie, klimaat en Israël staan de verschillende partijen tegenover elkaar. Met name de VVD wil niet met GroenLinks-PvdA: in de laatste weken van de campagne was dit de inzet van lijsttrekker Dilan Yeşilgöz, die zo de rechtse kiezers hoopte te overtuigen.
De geloofwaardigheid van Yeşilgöz en de VVD staan dus op het spel als ze in een ‘midden-regering’ stappen. Dan is er nog de formule over rechts, die voor de D66-achterban zo lastig lijkt. De partij trok juist kiezers weg bij GroenLinks-PvdA die niet in zee willen met JA21 of BBB, partijen die zij verfoeien. Toch kan de formatie die kant opgaan, omdat de VVD nodig is voor werkbare meerderheden en die partij bij haar kiezers geen krediet wil verliezen.
Voor mijn boek ‘Verbind en Heers’ ging ik op zoek naar formules die polarisatie in de politiek kunnen beslechten. Ik kwam in Rotterdam uit, waar de politiek zich in 2022 na de gemeenteraadsverkiezingen in eenzelfde situatie bevond. Ook daar was een coalitie van D66 met GroenLinks en PvdA een mogelijkheid, maar koos lijsttrekker Chantal Zeegers voor een formule met de VVD, Leefbaar Rotterdam en DENK. Die laatsten zijn elkaars tegenpolen, maar door elkaar vooraf beter te leren kennen, bleek het op persoonlijk vlak te klikken tussen de leiders.
Leefbaar en DENK zagen inhoudelijke verschillen, maar ontdekten ook overeenkomsten. Zo bleek dat zowel de kiezers van Leefbaar – die bestaat uit vooral blanke Rotterdammers uit voormalige arbeidersmilieus – als die van DENK – met name islamitische Rotterdammers – voor autorijden, lik-op-stuk-beleid en lagere belastingen zijn. D66 en de VVD sloten aan en kregen op hun beurt een inhoudelijk deel van de koek.
De Rotterdamse formule bestaat nu 3,5 jaar en ‘werkt’. In de raad knettert het nog wel eens tussen Leefbaar en DENK, bijvoorbeeld als het gaat om thema’s als integratie of Israël en Gaza, maar na afloop van zulke verhitte debatten worden de rijen gesloten. De vier partijen werken in het college samen, zitten tot nu toe de rit uit en gaan in maart 2026 naar de stembus. Het is dan aan de Rotterdammers om over de coalitie te oordelen.
De formule in de Maasstad kan dienen als voorbeeld voor Rob Jetten, die net als partijgenote Zeegers voor een keuze kan komen te staan: durven springen of niet? Hij wil graag verbinden en bruggen slaan, optimistisch nationalisme uitstralen en ‘aan de slag voor alle Nederlanders’. Een Rotterdamse formule kan dienen om dat mogelijk te maken, want net als daar komen dan twee uitersten – D66 en JA21 – bij elkaar.
De vrees voor JA21 is onder D66’ers groot, zo ondervond ik woensdag. De schrik zit er goed in omdat die partij vaak wordt vergeleken met de PVV. Maar JA21 is gematigder en, zo lijkt het, minder amateuristisch georganiseerd dan de partij van Geert Wilders. Het adagium ‘onbekend maakt onbemind’ lijkt bij D66’ers op te gaan. Daarom zou het goed zijn als Jetten en zijn team de top van JA21 beter leren kennen, zoals ook in Rotterdam is gebeurd.
Jetten gaf in een ledenbrief donderdag al een voorzet: ‘Er zijn veel mensen die op andere partijen dan D66 hebben gestemd. Ook op partijen waar wij het niet mee eens zijn. Juist daarom voel ik een enorme verantwoordelijkheid. Niet alleen voor onze eigen kiezers, maar voor het hele land. Ik wil voor álle Nederlanders aan de slag. Want dit is het land van ons allemaal!’
Mocht het in deze formatie rechtsom moeten, dan kan Jetten kijken naar de Rotterdamse toverformule. Leiderschap vergt lef en overtuigingskracht, ook naar de achterban. Ook daarvoor kan hij naar de Rotterdamse politici kijken. Een belletje naar de Coolsingel is snel gepleegd.
Opmerkingen