Polarisatie heeft vele gezichten - Sylvain Ephimenco (Trouw)

Ik was afgelopen weekeinde net begonnen aan het nieuwe boek van schrijver en historicus Kemal Rijken – Verbind en Heers met als ondertitel ‘Hoe Nederland kan ontsnappen aan polarisatie’ – toen de polarisatiesmurrie uit de VS plots overwaaide. Daar demonstreren miljoenen Amerikanen tegen ‘koning’ Donald Trump onder het motto ‘No Kings’. Hoewel de sfeer bij het protest gemoedelijk was en op Trumps persoonlijkheid en beleid heel wat valt af te dingen, vroeg ik me af: is het niet een riskant staaltje van polarisatie om tegen een president te demonstreren die amper een jaar geleden democratisch is gekozen?

Het antwoord gaf de betrokkene quasi onmiddellijk op een manier die we van hem gewend zijn: met provocerende humor en vulgariteit. Trump zette op sociale media een door AI gemaakt filmpje waarin hij, vermomd als een koning, een straaljager bestuurt. Als hij boven de demonstranten vliegt loost hij plotseling een bruine substantie, die veel weg heeft van drek. Missie geslaagd, polarisatie rond en stank gegarandeerd.

Terug in Nederland. Kemal Rijken vindt dat politici hier ‘elkaar voor rotte vis uitschelden’ en dat ze hun tegenstanders afschilderen ‘als slecht, fascist of deuger’. Media gaan bij de auteur ook niet vrijuit. Hij citeerde een aantal namen van columnisten. Die ‘blinken uit in extreme, provocerende meningen waarmee ze groepen op de kast jagen’. Kan zijn, maar je zou ook deze verbale escalatie als een soort onvermijdelijke uitwaseming kunnen beschouwen, die door de sociale media wordt aangejaagd. Het genereert voorlopig geen geweld. Anders was het met de polarisatie, begint dit millennium, die resulteerde in de politieke moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh.

Maar wat dan als polarisatie het politieke domein verlaat om dieper in het weefsel van de samenleving te wortelen? Ik schrijf dit omdat, ook afgelopen weekeinde, ik een interview met essayist Vincent Cocquebert las in de Franse krant Le Figaro over zijn boek La guerre de sexcession. Zijn zeer verontrustende constatering is dat de oorlog tussen de geslachten nu al is begonnen. De auteur noemt dit ‘een emotionele, culturele en politieke polarisatie’. Het andere geslacht wordt nu steeds meer gezien als een bedreiging, in plaats van als een partner: ‘Bijna 40 procent van de 18- tot 30-jarigen in Frankrijk zegt “vrouwen te begrijpen die mannen haten”. Verleiding is verdacht geworden, gehechtheid riskant, en velen kiezen ervoor om elkaar te vermijden.’

De auteur noteert dat er minder koppels worden gevormd en dat het geboortecijfer daalt, en in alle westerse samenlevingen hebben steeds meer jongvolwassenen geen seksuele relaties. Kortom: mannen en vrouwen komen steeds meer tegenover elkaar te staan, in plaats van het bed te delen en kinderen te maken. Mannen vinden vrouwen hysterisch en dogmatisch en vrouwen hebben genoeg van het toxische patriarchaat. Dan maar beter elkaar te ontlopen om lekker in eigen bubbel te verkeren.

De essayist gaat nog een stapje verder en ideologiseert de strijd: jonge mannen verrechtsen en zoeken hun heil in masculiene concepten die hun groepsidentiteit versterken, terwijl vrouwen versterking van hun eigenheid zoeken in progressieve discours.

Overdreven misschien? Of deze polarisatie ons naar een echte burgeroorlog tussen de genders zal leiden, zegt hij er niet bij.

Deze column van Sylvain Ephimenco verscheen op 20 oktober 2025 in dagblad Trouw.

Sylvain Ephimenco (beeld: Facebook)