De Brexit Party gold als ‘het grote gevaar’ voor de Conservatieven van de Britse premier Boris Johnson, maar nadat leider Nigel Farage aankondigde het niet tegen Johnson op te nemen, liep zijn campagne als een ballon leeg. Een verslag van een laatste, soms pijnlijke campagneweek voor Nigel Farage.
In de zaal van het Emmanuel Centre in de Londense wijk Westminster wachten aanhangers van de Brexit Party op hun leider Nigel Farage. Samen met drie partijgenoten zal hij een toespraak houden over het defensiebeleid van de partij. Het is vrijdag 6 december en over een kleine week zijn de Britse parlementsverkiezingen. Tijdens de aankondiging van de sprekers blijkt echter dat Farage afwezig is. Een reden wordt niet opgegeven. In plaats daarvan moet de zaal het doen met Ann Widdecombe, een voormalig kopstuk van de Conservatieven, die eerder dit jaar overstapte naar de Brexit Party. In het Europarlement baarde zij afgelopen juni opzien door de EU te vergelijken met de slavernij.
Widdecombe (72) is klein van stuk. Voor de katheder wordt een kistje neergezet zodat ze bij de microfoon kan. Ze stapt erop en grapt dat ze nu eindelijk iets groter is dan iedereen. Ze steekt van wal. ‘De verdediging van het Britse rijk is voor onze partij het allerbelangrijkste. Het is de eerste sociale waarborging.’ Wat haar betreft mag er nooit een Europees leger komen en moet de NAVO blijven bestaan. Ze heeft het over Fransen en Duitsers die samen een Europese Defensie Unie (EDU) willen uitbouwen. Dat is een gevaar voor Groot-Brittannië en het trans-Atlantisch bondgenootschap dat volgens haar de enige waarborg op veiligheid is. ‘Geen mens kan twee meesters dienen. Het idee dat de EU ons in de afgelopen zeventig jaar heeft veilig gehouden is belachelijk.’
Tijdens het vragenrondje wil ik van Widdecombe weten of ze kan begrijpen dat Merkel en Macron zich niet langer senang voelen door het beleid van de Amerikaanse president Trump. ‘Zij wilden dit lang voordat Trump verscheen,’ zegt ze stellig. ‘Zíj willen een Europese superstaat!’ Er volgt applaus. ‘En als je een staat hebt, dan heb je een leger en een defensiebeleid nodig. Dat is wat je hebt met een staat. Die heeft een vlag, een volkslied, een budget en een leger. Maar het antwoord moet zijn: nee!’ De aanhangers klappen en juichen. Net zoals premier Margaret Thatcher ooit in het Britse parlement zei over de Europese munt, zegt Widdecombe nu ‘no, no, no!’ tegen een Europees leger. Het publiek staat op, klapt en joelt.
Na afloop vraag ik aan medewerkers waar Farage is. ‘Hoe kan het dat hij er nu niet is? Het is toch campagnetijd?’ Een van hen zegt dat hij ‘ontzettend moe’ is en moet bijkomen van de afgelopen dagen. Niemand weet echter waar hij uithangt. De leider van de Brexit Party heeft inderdaad lastige dagen achter de rug. Eerder stapten vier Europarlementariërs op omdat ze niet langer geloven in de strategie van Farage. Net als Widdecombe waren zij ooit lid van de Conservatieven. Op een persconferentie riepen ze kiezers op om hun oude partij te omarmen. Volgens hen is Johnson de enige die een snelle Brexit kan leveren. Farage was geschokt en sprak van verraad.
Een van de redenen voor de vier voormalige Tories om uit de partij te stappen, was de politieke strategie van Farage, die geen kandidaat is voor een parlementszetel en in plaats daarvan het hele land doorreist om campagne te voeren. Aan het begin van die campagne stelde hij een alliantie met Johnson voor, op voorwaarde dat die zijn akkoord met de EU zou terugtrekken. De premier weigerde en Farage stond alleen. Vervolgens kondigde hij aan dat de Brexit Partij niet zou meedoen in de 317 districten waar de Conservatieven bij de verkiezingen van 2017 hadden gewonnen. Hij wilde zo de kans verkleinen dat er in het nieuwe parlement een meerderheid zou ontstaan voor een tweede referendum – een wens van Labour en de Liberal Democrats. Ook zou de Brexit Party alleen nog meedoen in districten waar Labour had gewonnen. Op die manier hoopt Farage een paar zetels op te halen, die nodig kunnen zijn om Johnson in het geval van een hung parliament aan een meerderheid te helpen.
Een dag na de bijeenkomst met Widdecombe sta ik ’s ochtends op een industrieterrein in het plattelandsstadje Peterborough. Hier gaat de Brexit Party flyeren met kandidaat en miljonair Mike Greene. Op het bedrijventerrein is het echter stil en verlaten. Geen aanhangers, geen campagnebus, geen turquoise ballonnen en geen affiches met Farage. Het is koud en de wind waait hard. Ik bel naar het hoofdkwartier in Londen, waar iemand uitlegt geen contact te hebben met partijleden in het veld. Via Google ontdek ik dat Greene lid is van de lokale rugbyclub, maar ook daar is het leeg en doodstil. Ik besluit de kathedraal van Peterborough te bezoeken, een plek die veel donaties van Greene heeft gekregen. In de kerk krijg ik een telefoontje van het hoofdkwartier. Iemand legt uit dat er wél een flyerbijeenkomst plaatsvindt, maar dat de leden géén zin hebben in verslaggevers. Waar ze uithangen, weet de medewerker niet. Ik pak de eerste trein terug naar Londen.
De situatie in Peterborough is kenmerkend voor die binnen de Brexit Party. Leider Farage had gehoopt het verschil te maken, maar na zijn mislukte alliantie met Johnson en zijn aankondiging om het niet tegen de Conservatieven op te nemen, lijkt de partij los zand te zijn geworden. Een vriend in Groot-Brittannië waarschuwde me al: ‘De Brexit Party is een hoax, een vehikel van Farage.’ Nadat hij vorig jaar het leiderschap van de UK Independence Party (UKIP) neerlegde, werd die partij overgenomen door racisten en hooligans. Farage, die jarenlang tegen het Britse EU-lidmaatschap had geageerd en met anti-migratiestandpunten het Brexit-referendum van 2016 heeft gewonnen, wilde met een schone lei beginnen. Hij richtte de Brexit Party op en won de Europese verkiezingen glanswijk.
Van die glans is nog weinig over. Op zaterdagavond zie ik in het nieuws dat Farage in een fabriek in Noord-Engeland was en de volgende dag komen er foto’s van hem in Sedgefield voorbij. Op maandag is hij niet echt in beeld, maar op dinsdagochtend kan ik toch een interview met hem krijgen. Dat gesprek wordt op het laatste moment afgezegd omdat Farage ‘geen tijd’ heeft. In de middag vertrek ik weer naar Nederland in verband met een andere opdracht.
Pas op dinsdagavond spreekt Farage weer voor aanhangers. ’s Middags is de partij in de problemen gekomen door een kandidaat die racistische opmerkingen heeft gemaakt. Het is niet verwonderlijk. Als leider van UKIP kreeg Farage geregeld te maken met racisten die hij moest royeren. Nu gebeurt hetzelfde en lijkt de relevantie van de Brexit Party voorbij. Farage weet hoe laat het is, want hij kondigt aan zijn partij na de verkiezingen om te vormen tot de Reform Party. Daarmee wil hij het Britse kiessysteem hervormen naar een proportioneel stelsel, zodat alle stemmen ertoe doen en kleinere partijen meer kans krijgen om in het Lagerhuis te komen.
De verkiezingen van donderdag 12 december verlopen dramatisch voor de Brexit Party: nul zetels. Wel heeft de partij veel stemmen van Labour afgepakt. Farage blijft optimistisch. ‘We hebben onze invloed gebruikt om een tweede referendum te stoppen en dat is gelukt. Ik heb de Labour-partij pijn gedaan, ik heb de Liberal Democrats klein gekregen en ik ben blij dat er geen hung parliament is.’ Hij gaat zich opmaken voor een campagnejaar in Amerika bij zijn vriend Donald Trump.
~
Dit blog was mijn laatste in de reeks Eigen Volk, die ik in het kader van mijn gelijknamige boekproject over het rechts-nationalisme in Europa heb gemaakt. Via deze weg wil ik hoofdredacteur Xandra Schutte bedanken voor deze mogelijkheid, en eindredacteur Evert de Vos en webredacteur Roderick Nieuwenhuis voor de goede samenwerking.