Op de dag dat de Amsterdamse journalist Kemal Rijken naar Venlo kwam voor de Limburgse presentatie van zijn boek Eigen volk, over de opkomst van rechts-nationalisme in Europa, kreeg Limburg een nieuw provinciebestuur. Het was alsof CDA-formateur Ger Koopmans het boek al had gelezen: Rijken betoogt dat partijen als PVV en FvD best bestuursverantwoordelijkheid kunnen dragen. ‘Limburg loopt voorop,’ vindt Rijken. ‘Het is een experiment, interessant maar vrij ongevaarlijk.’ Frans Pollux sprak met de schrijver.
Hoe bijzonder is ons nieuwe provinciebestuur?
‘Ik ken in Europa zo snel geen ander voorbeeld, op nationaal of regionaal niveau, van samenwerking tussen zó rechts en zó links. Al begrijp ik dat de mevrouw van GroenLinks er niet namens haar partij zit. Desalniettemin: een dappere en politiek gezien volgens mij ook verstandige keuze van de formateur.’
Je kunt ook zeggen: hij kon niet anders, Forum moest beloond worden voor de verkiezingswinst.
‘Dat bedoel ik met verstandig. Je kunt zo’n groot deel van de kiezers nu niet negeren. Ze verdienen een serieuze poging om zo’n partij mee te laten besturen. In een democratie moeten ook dit soort stromingen de ruimte krijgen. Wat is het ergste wat kan gebeuren? Dat ze er vier jaar lang – of korter – een rommeltje van maken? Nou, dan kan dat via de stembus weer gecorrigeerd worden. De democratie kan tegen een stootje, echt waar. Laat rechts-nationalisten compromissen sluiten en vuile handen maken in het bestuur, dan zien kiezers vanzelf dat niet alles dat ze beloven kan worden waargemaakt. Bovendien werkt uitsluiten averechts. In landen waar die partijen bewust geblokkeerd worden, daar groeien ze juist. Kijk naar België, Duitsland en Zweden.’
Wat verklaart volgens jou het succes van de rechts-nationalistische beweging?
‘Nou ja, buitensluiten is in bepaalde landen dus een succesfactor. Kijk, als kiezers iets anders willen dan wat hen bestuurt en er wordt één partij structureel als buitenstaander weggezet, dan is de keuze voor die kiezers eenvoudig. Maar het succes is toch vooral te danken aan harde standpunten over immigratie en integratie. Rechts-nationalisten zijn eigenaar van dat onderwerp, nog steeds, omdat andere partijen erover zwijgen of niet met eigen oplossingen komen. Burgers die zich zorgen maken over migratie en integratie weten dit.’
Speelt er in Limburg nog iets anders mee?
‘Limburgers hebben zich altijd afgezet tegen het establishment in Den Haag. Vroeger via de KVP, later via het CDA. Maar sinds de ontkerkelijking zijn ze niet meer zo honkvast, waardoor de PVV het sinds 2006 goed kon doen in Limburg. Dankzij Geert Wilders natuurlijk, ‘eentje van ons’. Het verbaasde me dan ook een beetje dat Baudet hier nu zo goed scoort; veel Randstedelijker dan hem krijg je ze toch niet. Ik vermoed dat Limburgse kiezers teleurgesteld zijn geraakt in Wilders, omdat zijn partij ook in deze provincie weinig voor elkaar gekregen heeft.’
De democratie kan tegen een stootje, zeg je. Maak je het gevaar niet kleiner dan het is? Sommige schade is onherstelbaar. Zie hoe de democratie in Hongarije langzaam erodeert.
‘Ik maak verschil tussen Oost- en West-Europa. In Oost-Europa zijn de jonge democratieën nog te zwak om dit soort autoritaire leiders tegenwicht te bieden. Daar staan burgers open voor de ‘illiberale democratie’ van bijvoorbeeld de Hongaarse premier Orbán. Maar de democratieën in West-Europa zijn ouder en sterker verankerd in de harten en hoofden van de mensen. Ze zijn beter bestand tegen vier jaar rechts-nationalisten aan de macht. Zelfs tegen schandalen. In Oostenrijk bestuurde de FPÖ, de partij waar Jörg Haider vroeger de leider van was, jaren mee. Toen onlangs die geheime video opdook waaruit bleek dat een vice-kanselier van de FPÖ de vrije media aan banden wilde leggen, was hij binnen 24 uur afgetreden en viel de regering. Dit toont het corrigerende vermogen van een sterke democratie.
Op Limburgse schaal lijkt me een experiment met rechts-nationalistische partijen sowieso vrij ongevaarlijk. En op Nederlandse schaal ook. Onze democratie is net zo robuust als die van Oostenrijk. Wij kunnen zulke situaties aan.’
Partijen als FPÖ en Vlaams Belang stammen af van collaborateurs met nazi-Duitsland. Die erfenis zie je nog steeds terug in bepaalde hoeken van die partijen, schrijf je in je boek. Dan is het toch niet raar dat ze in sommige landen, bijvoorbeeld in België, worden buitengesloten? Of moet álles kunnen in een democratie?
‘Wacht; je doet net alsof ik niet begrijp waar zo’n cordon sanitaire vandaan komt. Maar dat begrijp ik goed. Mijn punt is alleen: de rechts-nationalisten van vandaag zijn anders dan die van veertig jaar geleden. Hun ideologie is vaak in de kern nog hetzelfde – ze streven een homogene gemeenschap na met zo min mogelijk culturele verschillen tussen burgers – maar de manier waarop ze politiek bedrijven is veel pragmatischer geworden. Ze zijn bereid om compromissen te sluiten. Althans, de meesten. En ze zijn ook een stuk professioneler geworden. Ging het begin jaren tachtig nog om schreeuwende politieke amateurs die werden uitgelachen, tegenwoordig zijn het meestal serieuze entrepreneurs die weten hoe ze het politieke spel moeten spelen. En anders wel het mediaspel.’
Erg ervaren zijn de mensen van Forum in Limburg niet. Wat dat betreft blijft hun deelname aan het provinciebestuur spannend.
‘Ja, ik hoorde dat op de Limburgse lijst geen algemeen bekende publieke figuren stonden. We kennen ze niet. Dat is afwachten dus. Maar van mijn bronnen vernam ik wel dat de Limburgse FvD’ers goede cv’s hebben. Ze zouden dus op niveau mee moeten kunnen draaien. Op papier, vooralsnog.’
Jij interviewde voor je boek kopstukken van de uiterst rechtse politiek uit 9 landen. Van Jean-Marie Le Pen en Filip DeWinter tot Matteo Salvini en Nigel Farage. Van wie kunnen de Limburgse PVV en FvD het meeste leren?
‘Salvini is heel goed op sociale media, niet alleen in verkiezingstijd. Hij is authentiek, en ik denk dat mensen dat in een politicus zoeken. Maar misschien kunnen Forum en PVV in Limburg wel het meeste leren van Laurence Stassen, de ex-PVV’er. Die sprak ik ook, over het misgelopen eerdere huwelijk tussen CDA en PVV in deze provincie. Vooropgesteld: Stassen heeft het hart op haar tong en ze moest het politieke handwerk in de praktijk leren. Maar dat was volgens haar niet de reden dat het provinciebestuur in 2012 na amper een jaar klapte. Dat was het CDA. ‘Kijk uit voor die partij en haar politieke spelletjes,’ waarschuwt ze nu.’
En wat kan Europa van Limburg leren?
‘Mijmeren over rechts-nationalisten heeft weinig zin. Hen wegzetten als fascisten of racisten evenmin. Ze zijn de afgelopen veertig jaar onderdeel geworden van het democratische stelsel. Wie hen wil bestrijden zal dat op de inhoud moeten doen. In Limburg kan dat nu. Als dat debat of conflict oplevert, dan zullen we zien of PVV en Forum volwassen genoeg zijn. En neem maar van mij aan: heel Europa kijkt mee.’
Kommentare