Zorg ervoor dat we ‘verbittering en haat’ niet in onze straten importeren, zei de koning tijdens zijn jaarlijkse kersttoespraak. Hij kiest dit jaar een opvallend normerende toon, ziet historicus Kemal Rijken.
Door Rianne Oosterom
Met een glimmend roze stropdas om zijn hals hield koning Willem-Alexander woensdag zijn twaalfde kersttoespraak in Paleis Huis Ten Bosch. Hij stond er ontspannen bij, door het raam was een oplichtende kerstboom te zien. Zoals ieder jaar pleitte de koning voor hoop en verbinding.
“Het oplossen van de grote wereldproblemen en de bittere conflicten elders gaat onze macht te boven. Maar zijn we daarmee machteloos? Nee, beslist niet! Want wat we wél kunnen doen, is zorgen dat we de verbittering en de haat niet importeren in onze straten. Wéérbaar zijn tegen alles wat ons uit elkaar drijft.”
Drie dingen vielen historicus Kemal Rijken op in zijn toespraak. Rijken is auteur van het boek Monarchie, dat vorig jaar verscheen. Hierin beschrijft hij de geschiedenis van koningshuizen in Europa. Voor dit boek analyseerde hij alle kersttoespraken van koning Willem-Alexander - dit zijn de enige toespraken die de koning zelf schrijft.
1) De toespraak was christelijker dan eerder
“Er zat dit jaar een sterker christelijk element in zijn speech”, zegt Rijken. Het was aan het begin van de toespraak zelfs even of de engel uit het kerstverhaal in het koninklijk paleis was neergedaald. De koning begon zijn rede namelijk met een citaat van hem: “Wees niet bang, want ik kom jullie goed nieuws brengen dat grote vreugde betekent voor heel het volk.”
Deze woorden sprak de engel tegen de herders. De koning greep dit citaat aan om te benadrukken dan de engel sprak tegen ‘heel het volk’. Hij zei: “Het kerstfeest sluit niemand uit. Iedereen is welkom en hoort erbij. Ook u. Ook jij.” Rijken: “Hiermee brengt hij het kerstverhaal naar het nu. Het kerstfeest verbindt mensen en dat hij wil dat - als staatshoofd - ook.”
In eerdere jaren was het kerstverhaal zelf vrijwel afwezig in de speeches van de koning. Nu vormde het juist de metafoor voor zijn boodschap: zoals kerst voor iedereen is, is Nederland er voor iedereen. De koning sloot zijn toespraak af met een boodschap van de apostel Paulus. “Wees blij met wie zich verblijdt. Heb verdriet met wie verdriet heeft.”
2) Hij richtte zich direct tot Joden en moslims
Al aan het begin van zijn speech refereerde de koning aan het conflict in het Midden-Oosten. Hij richtte zich heel direct tot Joden en moslims in Nederland. “Tegen Joodse Nederlanders die me vertellen dat ze twijfelen aan hun toekomst hier zeg ik: blijf! Wij horen samen. Tegen Nederlandse moslims zeg ik: dit is ook uw land; dit is ook jouw land.”
Rijken: “Ik vind vooral de oproep aan Joodse Nederlanders opvallend. Hij roept moslims niet op om te blijven. Dit geeft aan dat de koning erg begaan is met het Joodse leven in ons land en dat hij wil dat dat blijft bestaan. Dat begrip heeft hij meegekregen van zijn vader, prins Claus. Die had een bovenmatige interesse in het Jodendom, juist omdat de Joodse gemeenschap hem eerst als Duitser niet accepteerde.”
Claus heeft zijn hele leven, zegt Rijken, zijn best gedaan om aan de Joden te laten zien dat hij achter ze stond. Willem-Alexander draagt in synagogen nog de keppel die zijn vader ook droeg. Het viel de historicus ook op dat de koning in de toespraak eerst het lot van leerlingen op een beveiligde Joodse school beschrijft en daarna het leed en de onzekerheid van Palestijnse Nederlanders.
Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (Cidi) waardeert dat koning Willem-Alexander in zijn kerstboodschap aandacht heeft gegeven aan “de veiligheid van de Joodse gemeenschap en de zorgen die er zijn”, laat de organisatie weten.” Zijn oproep om te blijven “getuigt van steun en herinnert ons er allemaal aan dat Nederland een thuis moet zijn waar iedereen veilig is.”
3) De koning is nogal normerend dit jaar
Koningin Beatrix stond erom bekend dat ze in haar kersttoespraken Nederland een spiegel voorhield voorhouden, ook als zich in de reflectie een lelijk beeld aftekende. Dat was tot nu toe minder de stijl van Willem-Alexander, ziet Rijken: “Die slaat juist een wat zachtere toon aan om te verbinden. Dat doet hij in deze speech ook, maar tegelijk is hij wel normerender dan andere jaren.”
Dat zat in drie aspecten. “Hij legde de regels van de democratische rechtsstaat nog eens uit”, zegt Rijken. De monarch riep Nederlanders op om de ‘basisregels’ te respecteren, zoals niet discrimineren, geen geweld gebruiken. Streng sprak hij: “Deze beginselen zijn niet vatbaar voor dialoog of discussie en gelden voor iedereen, altijd.”
Ten tweede stond hij redelijk uitgebreid stil bij het belang van godsdienstvrijheid. Ten slotte stelde hij dat ‘communiceren niet altijd hoeft via mobieltje, muis of megafoon’. Mensen beschouwen dat niet als het meest waardevolle contact, zo zei hij.
Gaf de koning Nederland met deze speech een standje? “Nou”, zegt Rijken, “Ik zie het zo: hij probeert de mensen een moreel kompas mee te geven.”
Comments