De Europese verkiezingen staan weer voor de deur. Op 6 juni mag u allen naar de stembus. Leden van koningshuizen in Europa hebben een speciale band met de EU en profiteren zelf van het Europese project. Een aantal voorbeelden op een rij.
Door Kemal Rijken
Koning Frederik X van Denemarken ging eind jaren 2000 als kroonprins samen met zijn vrouw Mary op bezoek bij de Europese Commissie in Brussel. Ze kregen een rondleiding door het hoofdkantoor en ontmoetten er vertegenwoordigers. De Deense troonopvolger stond indertijd niet bekend om zijn grote toespraken en goede mediaoptredens. Ook op die dag in Brussel verbaasde hij de aanwezige journalisten door te hakkelen. ‘We hebben er erg veel aan gehad,’ zei hij na het bezoek. ‘We hebben in ieder geval inzicht gekregen, dat wil zeggen, op een lichamelijke manier. We hebben ook die, hoe heten ze ook alweer, commissarissen ontmoet. Erg spannend om ze te horen praten tijdens een hapje en een drankje, zoals dat heet.’ Het gestuntel en de onverschilligheid van Frederik staat in schril contrast met de houding van zijn moeder, koningin Margrethe II. Zij heeft het Europese project altijd zonder aarzeling omarmd. Toen Denemarken in 1973 lid was geworden van de toenmalige Europese Economische Gemeenschap (EEG), de voorloper van de Europese Unie, juichte ze dit zeer toe. Dankzij het lidmaatschap moest het land mettertijd steeds meer soevereiniteit afstaan en dat werkt de monarchie juist in de hand, aldus Margrethe. Het koningshuis bleef bestaan en kon volgens haar zodoende een baken van nationale herkenning worden. Mede daardoor is de populariteit van de monarchie nog steeds enorm.
JETSETTER
Met de jaren werd het verzet van de Denen tegen het Europese project echter groter, zeker na de Europese Akte van 1986, die regelt dat we naar een ever closer union moeten. Net als veel Britten vonden Denen dat de spelregels met de jaren werden veranderd. Nadat Ruud Lubbers en Wim Kok het Verdrag van Maastricht – dat verdere politieke integratie mogelijk maakte – erdoor kregen, bleef het kleine Denemarken moedig weerstand bieden. In een referendum wezen de Denen het verdrag af, waarna onderhandelingen volgden. Dat resulteerde in uitzonderingen – ‘opt outs’ – voor Denemarken. Zo hoeft het land niet mee te doen aan de open grenzen van Schengen, mag het zijn eigen immigratiepolitiek voeren en hoeft het niet de euro in te voeren. Het hoofd van koningin Margrethe II – en straks dat van Frederik – prijkt dus nog altijd op de Deense kroon.
Het Europese project heeft de Deense monarchie een positief duwtje gegeven, zo heet het, alleen al omdat het koningshuis door velen wordt gezien als een van de laatste nationale symbolen die het kleine land in de Europese Unie nog heeft. De vraag of er een republiek moet komen wordt mede daarom door meer dan tachtig procent van de Denen afgewezen. Het aantreden van Frederik X doet daar vooralsnog weinig aan af. Wel staat hij erom bekend een jetsetter te zijn die, net als zijn Nederlandse collega, erg hecht aan zijn privileges. Het zou kunnen dat de cijfers er in Denemarken over tien jaar anders uitzien, zeker als het gedrag van Frederik anders blijkt te zijn dan dat van zijn sobere moeder. In die zin geef ik de ‘Republiek Denemarken’ in de toekomst nog een kans.
HOOFD OPOFFEREN
Prinses Beatrix staat eveneens te boek als een groot voorvechter van één Europa, zelfs openlijker dan Margrethe II. Tijdens de Eurotop van Maastricht in 1991 zei de toenmalige koningin geen bezwaar te maken als ze haar ‘hoofd op onze munt zal moeten opofferen’ voor één Europese munt. Uiteindelijk besloot de Europese Raad dat de euro zowel een nationale als een Europese zijde zou krijgen, waardoor de beeltenis van monarchen nog altijd op euromunten prijkt. Voor Beatrix’ inzet voor de Europese integratie en de Nederlands-Duitse betrekkingen werd ze in Aken beloond met de prestigieuze Karelsprijs. Andere vorsten die deze medaille kregen waren de Spaanse koning Juan Carlos en de Luxemburgse groothertog Jean. Die laatste mocht hem in ontvangst nemen omdat niet hij, maar het volk van Luxemburg de eretitel kreeg. Van alle Europeanen hadden de Luxemburgers volgens de jury hun beste beentje voor gezet om Europese integratie mogelijk te maken. Het kan verkeren.
Beatrix bezocht tot twee keer toe het Europees Parlement en sprak dat ook toe, in 1984 en 2004. Zij was het eerste gekroonde staatshoofd van een lidstaat dat het Parlement bezocht en er een rede hield. In 1984 waarschuwde ze voor ‘het misbruiken van de Europese verkiezingen voor binnenlandse politieke consumptie’. Ook sprak ze over haar ‘geloof’ in Europa, ‘dat een persoonlijke verantwoordelijkheid schept voor ieder van ons’, om vervolgens te benadrukken dat de Europese trein móet doorrijden. ‘De politieke democratie werd in de achttiende eeuw geboren en de sociale democratie in de negentiende eeuw. Als de Europese democratie in de twintigste eeuw moet worden geboren, rest ons nog maar zestien jaar.’ Beatrix noemde het Parlement ‘het geweten van Europa’.
VOORDELEN
Na het Nederlandse bezoek volgden nog vele andere koninklijke bezoeken. Net als Beatrix lieten andere Europese koningshuisleden zich bewieroken door het Parlement. Bekend zijn de reisjes van de Britse koningin Elizabeth II en – toen nog – kroonprins Charles. Die laatste staat als Eurofiel te boek. Voor Brexiteers en Eurosceptici waren die bezoeken een doorn in het oog, temeer ook omdat leden van de Britse koninklijke familie pro-Europese toespraken hielden. In 2011 woonde Charles een conferentie in het Parlement bij over klimaatverandering. Hij gebruikte zijn rede voor zijn eigen politieke doeleinden – terwijl hij nooit gekozen is door de bevolking. De Britse Europarlementariërs van UKIP, leider Nigel Farage voorop, boycotten de bijeenkomst. De Europese Unie heeft ook praktische voordelen voor leden van vorstenhuizen, zo werd met de jaren wel duidelijk. De aankoop van villa’s, jachten en onroerend goed is dankzij de interne markt voor alle EU-burgers een stuk makkelijker geworden, dus ook voor koningshuisleden.
Koning Willem-Alexander kocht in Griekenland een vakantievilla ter waarde van 4,5 miljoen euro en de Nederlandse staat pacht de grond eromheen voor 461.000 euro. Die extra grond is nodig voor de beveiliging van de Oranjes. Zij zijn niet het enige vorstenhuis dat vastgoed kocht. De Belgische koning kocht onder zijn schuilnaam Filip Legrand een bouwval op het eiland Île d'Yeu die hij liet opknappen. Ook andere leden van de Belgische koninklijke familie hebben vastgoed in Frankrijk en Italië. In het Franse Châteauneuf-Grasse hebben zowel koning Albert II als de Luxemburgse groothertogelijke familie een vakantiewoning.
EURO ADOPTEREN
De euro biedt eveneens mogelijkheden voor monarchieën, zelfs als ze geen lid zijn van de Europese Unie. Zo besloot de Monegaskische prins Rainier III een paar jaar voor zijn dood in 2005 om de euro te adopteren als het nieuwe, wettige betaalmiddel van Monaco. Het lag in lijn met zijn beleid waarin de Monegaskische frank gekoppeld was aan de Franse frank. Met de euro hoefde dat niet meer en konden belastingontduikers uit de EU – niet uit Frankrijk, want daarmee heeft Monaco een verdrag tegen belastingontwijking – nog gemakkelijker hun gang gaan in het kleine prinsdom. Voor de Liechtensteinse vorstelijke familie had de euro eveneens uitkomst kunnen bieden, maar de libertaire machthebber Hans Adam II koos ervoor de Zwitserse frank te blijven hanteren. Sinds 1920 hebben de Liechtensteiners die munt als wettig betaalmiddel. Wel is het landje lid van de Schengenzone en de Europese Economische Ruimte. Het Europa van verschillende snelheden, dat de vorig jaar overleden voormalige Europese Commissievoorzitter Jacques Delors voorstond, past helemaal bij Monaco en Liechtenstein.
STEMBUSGANG
Terug naar het Europees Parlement, waarvoor Nederlanders op 6 juni naar de stembus mogen. Koning Willem-Alexander stemt niet, maar was eerder wel in Brussel te vinden. Een maandje voor het Brexitreferendum van 2016 sprak hij het Parlement toe. Waar zijn moeder in 1984 er het Acht Uur Journaal mee haalde, kreeg zijn optreden amper aandacht in de media. Net als de inhoudelijke belangstelling voor het koningshuis was ook de belangstelling voor de EU onder journalisten erg klein geworden. Willem-Alexander hield een toespraak, maar kort daarna had vrijwel niemand het er nog over. Wel heeft de koning geprofiteerd van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat regelt dat ook koningshuisleden recht hebben op privacy, net als alle andere Europese burgers.
Die situatie kenmerkt wat later onder meer zou uitgroeien tot ‘onverschilligheid over de monarchie’. Over de EU heerst ook veel desinteresse. In die zin gaan het koningshuis en de Europese Unie hand in hand. En welke overeenkomsten hebben ze nog meer? Zowel de EU als de monarchie blijven voorlopig nog voortbestaan. Pas als een ruime meerderheid van de Nederlandse politiek niet langer achter de monarchie staat, kan er verandering in onze staatsvorm komen. Dan moet dit wel een belangrijk verkiezingsthema worden, anders werkt het niet op electoraal vlak.
Over de stembusgang gesproken: voordat er verkiezingen met de staatsvorm als hoofdthema komen, kan iedereen op 6 juni gaan stemmen bij de Europese verkiezingen. De Oranjes mogen ook, maar ze stemmen niet openlijk en de koning stemt al helemaal nooit. In België gaan de Coburgs, minus de koning, naar het stemlokaal. Joost mag weten waarop ze hun stem uitbrengen. Grote kans dat het op een pro-Europese partij zal zijn, want Europa heeft de Coburgs en andere Europese vorstenhuizen veel gunstigs gebracht. Voor een anti-monarchie-partij als het Vlaams Belang stemmen ze sowieso niet. Ook de Oranjes zullen waarschijnlijk nooit op de SP, PvdD of GroenLinks-PvdA stemmen, partijen die van Nederland een republiek willen maken.
Historicus en politicoloog Kemal Rijken is onder meer auteur van Monarchie, koningshuizen in Europa vanaf 1940. Geschiedenis, uitdagingen en overlevingskansen.
Dit artikel verscheen in juni 2024 in het blad 'De Republikein'.
Comments